System Dynamics có lẽ không là xa lạ với những ai đang tìm hiểu về chuỗi cung ứng, và những động lực hệ thống đằng sau chuỗi cung ứng. Chúng ta từng nghe đến các hiệu ứng BullWhip, trò chơi beer game giả lập trong supply chain, nhưng có lẽ ít ai hiểu lý thuyết đó xuất phát từ một học giả vĩ đại của MIT là Jay Forrester, ông là một trong những người đặt nền móng cho tư duy hệ thống trong ngành công nghiệp bao gồm supply chain. Để hiểu rõ việc này, chúng tôi trân trọng giới thiệu bài viết tự thuật của ông về nguồn gốc của system dynamics, thứ ảnh hưởng đến hàng ngàn công ty trên giới.
Mô hình hóa (Modeling) mang đến một số hiểu biết về lý do tại sao các công ty công nghệ cao không thành công. Khi bắt đầu phương pháp tiếp cận “System Dynamics”*, việc thay đổi những quy trình ra quyết định khó khăn hơn nhiều so với những gì chúng ta tưởng. Cho dù là trong trường học hay trong giáo dục quản lý, trọng tâm sẽ là “cấu trúc chung.”
Trong vài năm qua, những ý tưởng từ một lĩnh vực công cụ kỹ thuật đến những tiến bộ trong mô phỏng máy bay, radar, và các hệ thống phòng thủ ngày càng được áp dụng cho vấn đề quản lý. Cả nhà quản lý và chuyên gia tư vấn đều sử dụng System Dynamics và nguyên lý phản hồi và các hiệu ứng thứ cấp của nó để xem xét cách thức một chiến lược có thể hoặc không thể phát huy hiệu quả, tùy thuộc vào cách đối thủ cạnh tranh phản ứng, chúng ta sẽ nhận được kết quả về những thay đổi tổ chức và những loại hệ quả – mong muốn hay không mong muốn – sẽ hiện ra. Nhiều người tin rằng System Dynamics đã giúp họ trở nên có kỹ năng hơn trong việc phát kiến tương lai, hoặc bằng cách phác thảo ra các vòng nhân quả một cách cô đọng, hoặc bằng cách kết hợp các phương trình nhân quả trong một mô hình máy tính. Cả hai phương pháp tiếp cận đều có hiệu quả.
Được chuyển thể từ một bài phát biểu được đưa ra trong năm 1989 bởi nhà phát minh ra phương pháp System Dynamics, Jay Forrester, bài viết sau là một lịch sử ngắn và một cẩm nang hữu ích. Forrester mô tả cách ông sử dụng các ý tưởng để phát hiện ra nguyên nhân thực sự của tính chu kỳ trong ngành công nghiệp có thể được áp dụng để giải thích lý do tại sao nhà ở chi phí thấp đã không thành công tại các khu phố nội thành. Cuối báo là một tổng kết các phát triển đã diễn ra trong System Dynamics trong sáu năm qua.
Nhiều nhà quản lý, những người đã từng học ở trường kinh doanh cách đây năm mươi hay thậm chí mười năm trước nghi ngờ rằng phần lớn những gì được giảng dạy về chiến lược và tổ chức cơ bản chỉ là “tĩnh”: thế giới vẫn đứng yên khi chúng ta phân tích và sửa chữa nó. Cũng không có gì đáng ngạc nhiên khi các nhà quản lý, với những nghi ngờ của họ đã được khẳng định bằng kinh nghiệm trong thị trường năng động phức tạp, bây giờ đã nhanh chóng nhận ra sự hợp lý của các ý tưởng của Jay Forrester và cộng sự.
—-
Có 2 ý tưởng chính được đề cập trong câu chuyện tôi đã phát triển lĩnh vực System Dynamics như thế nào. Một là, tất cả mọi thứ tôi đã từng thực hiện đều hội tụ về System Dynamics. Thứ hai, ở những thời khắc quan trọng, khi cơ hội gõ cửa, tôi đã sẵn sàng để bước qua cho những gì đang chờ ở phía bên kia.
Những ngày đầu
Tôi lớn lên trên một trang trại gia súc ở Nebraska ở giữa Hoa Kỳ. Trang trại là một giao điểm của các lực lượng kinh tế: cung và cầu, thay đổi giá cả và chi phí, những áp lực của nông nghiệp. Trong một bối cảnh như vậy, cuộc sống phải thực tế; người ta làm việc để có được kết quả. Trong khi tôi còn học trung học, tôi đã xây dựng một nhà máy điện gió cung cấp điện đầu tiên cho chúng tôi
Khi tôi học xong trung học, tôi đã có một học bổng để đi học đại học nông nghiệp, nhưng ngay trước thời điểm tôi sắp ghi danh, tôi quyết định nó không dành cho tôi. Thay vào đó, tôi đã ghi danh vào trường đại học kỹ thuật tại Đại học Nebraska. Và hóa ra, kỹ thuật điện là về lĩnh vực học thuật duy nhất với cốt lõi vững chắc của động lực học lý thuyết. Và do đó, con đường đến thời điểm hiện tại đã bắt đầu.
Nghiên cứu và ứng dụng
Sau khi tốt nghiệp, tôi đã trở thành một trợ lý nghiên cứu tại Viện Công nghệ Massachusetts – MIT, nơi tôi phụ tá cho Gordon S. Brown, một người tiên phong trong các hệ thống điều khiển phản hồi (feedback control systems). Trong suốt Thế chiến II, chúng tôi đã làm việc về phát triển servo (servomechanisms) cho sự kiểm soát của các anten radar và súng gắn kết. Một lần nữa, đây là nghiên cứu hướng tới một mảng vô cùng thực tế; vì chính nó đi từ lý thuyết toán học đến các lĩnh vực vận hành.
Lúc đó, chúng tôi đã xây dựng được một điều khiển radar thử nghiệm cho một tàu sân bay, để chỉ đạo máy bay chiến đấu chống lại các mục tiêu của đối phương. Nó vốn được định sẽ được thiết kế lại cho sản xuất một năm hoặc lâu hơn sau đó. Thuyền trưởng của con tàu Lexington đến MIT và thấy đơn vị thí nghiệm, và nói: “Tôi muốn điều đó, ý tôi là tất cả mọi thứ – chúng tôi không thể chờ đợi để có chúng được nữa rồi”.
Khoảng chín tháng sau đó, điều khiển radar thử nghiệm ngừng hoạt động, và tôi tình nguyện đi đến Trân Châu Cảng để tìm hiểu lý do tại sao. Tôi phát hiện ra vấn đề, nhưng không có thời gian để sửa chữa nó trước khi con tàu rời bến, vì vậy khi các quan chức điều hành hỏi liệu tôi có muốn đi cùng để hoàn thành công việc của tôi, tôi đồng ý. Tôi không hiểu mình tham gia vào vì điều gì. Chúng tôi đã ở ngoài khơi trong suốt cuộc xâm lược của Tarawa, và sau đó vòng qua quần đảo Marshall, quần đảo đã bị chiếm đóng tất cả xung quanh chúng ta bởi các căn cứ máy bay chiến đấu Nhật Bản.
Người Nhật không thích có một lực lượng đặc nhiệm hải quân Mỹ phá hoại các sân bay của họ, do đó, họ tiếp tục cố gắng đánh chìm tàu của chúng tôi. Khi hoàng hôn buông xuống, họ thả pháo sáng dọc theo một bên và phóng ngư lôi từ bên kia. Cuối cùng, họ đã thành công trong việc đánh Lexington, cắt đứt một trong bốn cánh quạt và buộc bánh lái phải quay đầu. Một lần nữa, điều này đã cho tôi một ý tưởng rất thực tế về cách hoạt động nghiên cứu và lý thuyết liên quan đến việc ứng dụng vào thực tế như thế nào.
Vào cuối Thế chiến II, người thầy của tôi, Gordon Brown, đã cho tôi một danh sách các dự án mà ông nghĩ có thể khiến tôi quan tâm. Từ danh sách này, tôi chọn việc xây dựng một mô phỏng chuyến bay của một máy bay. Đây có vẻ giống huấn luyện viên phi công, nhưng chính xác đến mức mà nó có thể sử dụng dữ liệu lịch sử chuyển động của gió cho một chiếc máy bay mô hình và dự đoán hành vi của các máy bay này ngay cả trước khi nó được xây dựng.
Các mô phỏng máy bay được lên kế hoạch như một analog computer. Chúng tôi chỉ mất khoảng một năm để kết luận rằng một cổ máy ở mức độ phức tạp như vậy không thể làm gì hơn ngoài việc giải quyết những đặc tính nội tại của nó. Thông qua một chuỗi dài những thay đổi, chúng tôi đã thiết kế máy tính kỹ thuật số (digital computer) Whirlwind để thử nghiệm phát triển các hệ thống thông tin chiến đấu quân sự. Cái này cuối cùng đã trở thành SAGE (semi-automatic ground environment) – hệ thống phòng không Bắc Mỹ.
Hệ thống SAGE là một nhiệm vụ thực tế khác nơi mà lý thuyết và ý tưởng chỉ tốt khi đem lại kết quả thực tế. Nó có 35 trung tâm điều khiển, mỗi cái 15m2, cao 4 tầng, và có 80.000 ống chân không. Được cài đặt vào cuối những năm 1950, các trung tâm này đã được sử dụng khoảng 25 năm. Hồ sơ cho thấy chúng đã hoạt động 99.8% thời gian. Thậm chí ngày nay, độ tin cậy như vậy là khó có thể đạt được.
Tại sao lại là quản lý?
Mọi người thường hỏi tại sao tôi rời ngành kỹ thuật để bước sang quản lý. Có nhiều lý do. Đến năm 1956, tôi cảm thấy đã qua rồi những ngày tháng tiên phong của máy tính kỹ thuật số. Điều này có vẻ ngạc nhiên sau những tiến bộ kỹ thuật chủ yếu của vài thập kỷ qua. Nhưng trên thực tế, các máy tính được cải thiện đáng kể hơn về tốc độ, độ tin cậy và khả năng lưu trữ giữa năm 1946 và 1956 nhiều hơn bất kỳ một thập kỷ nào sau này.
Một lý do khác là tôi đã tham gia vào trong quản lý rồi. Chúng tôi đã điều hành một hoạt động nhiều tỷ đô la, mà trong đó chúng tôi có quyền kiểm soát hoàn toàn tất cả mọi thứ: soạn thảo hợp đồng, thiết kế máy tính, quyết định những gì đi vào sản xuất và quản lý một doanh nghiệp lớn mà liên quan đến bộ Tư Lệnh Phòng Không Không Quân, bộ Tư Lệnh Vật Liệu Không Quân, Bộ Tư Lệnh Nghiên Cứu và Phát Triển Không Quân, Western Electric, AT & T, và IBM. Vì vậy, đi vào quản lý không thực sự là một thay đổi đối với tôi.
Bước ngoặt đến khi James Killian, sau này là chủ tịch của MIT, nói với tôi về một trường học quản lý mới đang được thành lập và gợi ý rằng tôi có thể quan tâm. Sloan School of Management được thành lập vào năm 1952 với sự tài trợ 10 triệu đô la Mỹ từ Alfred Sloan, người đã xây dựng nên tập đoàn General Motors hiện đại ngày nay. Số tiền này đã được đưa ra với mong muốn là một trường học quản lý trong một môi trường kỹ thuật giống như của MIT có lẽ sẽ phát triển khác so với một trường trong một khuôn khổ nghệ thuật tự do.
Vào lúc tôi tham gia vào trường Sloan vào năm 1956, tôi đã có kinh nghiệm 15 năm trong các khía cạnh khoa học và kỹ thuật của MIT, và nhận ra liệu một nền tảng kỹ thuật có thể mang lại ý nghĩa gì trong quản lý dường như là một thử thách thú vị. Tôi có 1 năm hoàn toàn không làm một nhiệm vụ nào khác để quyết định lý do tại sao tôi đặt chân vào ngôi trường này.
Người ta thường giả định rằng việc áp dụng công nghệ vào quản lý có nghĩa là hoặc đẩy nhanh các lĩnh vực nghiên cứu vận hành, hoặc khám phá việc sử dụng máy tính trong việc xử lý các thông tin quản lý. Điều tôi đang tìm kiếm lại không phải là 2 điều này. Nghiên cứu vận hành rất thú vị, và chắc chắn có ích, nhưng nó đã không thể giải quyết vấn đề đã làm nên sự khác biệt giữa thành công và thất bại của một công ty; nó thiếu tầm quan trọng thực tế mà tôi đã luôn luôn hướng tới.
Sự khởi đầu của System Dynamics
Cơ hội đã đến một lần nữa khi tôi nói chuyện với những người từ General Electric. Họ bối rối là tại sao các nhà máy sản xuất thiết bị gia dụng của họ đôi khi phải làm việc 3 hoặc 4 ca một ngày và rồi một vài năm sau đó, lại phải sa thải một nửa nhân viên. Thật dễ dàng khi nói rằng các chu kỳ kinh doanh gây ra biến động nhu cầu, nhưng cũng không hoàn toàn thuyết phục lắm.
Sau khi tìm hiểu làm thế nào các công ty quyết định về tuyển dụng và tồn kho, tôi bắt đầu làm một số mô phỏng, sử dụng một cây bút chì và một trang trong một máy tính xách tay. Ở phía trên, tôi đặt các cột cho hàng tồn kho, nhân viên và các đơn đặt hàng. Với những điều kiện và các chính sách cần theo đuổi cho trước, một người có thể dự đoán có bao nhiêu người sẽ được tuyển dụng vào tuần sau. Điều này tạo ra một tập hợp các điều kiện mới cho hàng tồn kho, nhân công và sản xuất.
Mọi thứ trở nên rõ ràng rằng đây là tiềm năng của một hệ thống dao động hoặc không ổn định mà có thể hoàn toàn được xác định một cách nội bộ. Thậm chí nếu các đơn đặt hàng vẫn không đổi, sự bất ổn nhân công vẫn có thể phát sinh do hậu quả của các chính sách ra quyết định phổ biến. Hệ thống kiểm soát tồn kho đầu tiên bằng bút chì và giấy này là sự khởi đầu của System Dynamics.
Nó cũng đánh dấu nguồn gốc của những gì bây giờ được biết đến là bộ biên dịch DYNAMO. Richard Bennett, một chuyên gia lập trình viên máy tính, đã làm việc với tôi khi tôi viết một bài báo cho Harvard Business Review năm 1958. Tôi cần mô phỏng máy tính cho bài viết, và đề nghị ông mã hóa các phương trình để chúng tôi có thể chạy chúng trên máy tính của chúng tôi. Tuy nhiên, thuộc dạng người độc lập, Dick cho biết ông sẽ không mã chương trình, nhưng thay vào đó sẽ tạo ra một bộ biên dịch (compiler) sẽ tự động tổng hợp các mã máy tính.
Kết quả là bộ biên dịch SIMPLE ra đời – Mô phỏng các vấn đề quản lý công nghiệp với các phương trình (Simulation of Industrial Management Problems with Lots of Equations). Sự kiên quyết của Bennett trong việc tạo ra một bộ biên dịch là một bước ngoặt khác; nó tăng tốc cho việc lên mô hình, nhanh chóng mở rộng System Dynamics. Bộ biên dịch ban đầu được mở rộng bởi Alexander Pugh III thành chuỗi những DYNAMO có ảnh hưởng lớn.
Vào khoảng thời gian này, tôi đã được mời tham gia hội đồng quản trị của Digital Equipment Corporation, bởi vì một số nhà sáng lập ra nó đã làm việc cho tôi trong thời gian làm Whirlwind. Tôi không hiểu bản chất của những công ty tăng trưởng công nghệ cao cũng như tôi mong muốn, và tôi đã đảm nhận lên mô hình những công ty như vậy cho vị trí của mình trong hội đồng quản trị. Mô hình hóa mang lại một số hiểu biết về lý do tại sao các công ty công nghệ cao thường phát triển đến một quy mô nhất định và sau đó trì trệ hoặc thất bại. Nó đưa System Dynamics ra khỏi các biến số “hữu hình” như tồn kho và vào trong những cân nhắc tinh tế hơn nhiều: cấu trúc ảnh hưởng của ban quản lý cấp cao, phẩm chất lãnh đạo, tính cách của những người sáng lập, các mục tiêu được thiết lập như thế nào, sự tương tác giữ năng lực, giá cả, chất lượng, và sự chậm trễ giao hàng, và cách mà truyền thống của một tổ chức ảnh hướng đến việc ra quyết định và tương lai của nó.
Các ứng dụng rộng hơn
Một loạt các biến cố năm 1968 đã chuyển trọng tâm của System Dynamics từ mô hình của công ty đến các hệ thống xã hội rộng lớn hơn. John F. Collins, người kiêm chức thị trưởng thành phố Boston trong 8 năm, đã quyết định không ra tái tranh cử, và chấp nhận 1 năm làm giáo sư thỉnh giảng của bộ môn Urban Affairs tại MIT. Văn phòng của ông ấy lại nằm ngay bên cạnh văn phòng tôi. Khi nói chuyện với ông về thời gian ông đã dành để đương đầu với các vấn đề đô thị của Boston, tôi có một cảm giác giống với việc tôi đang có cuộc trò chuyện với giám đốc điều hành kinh doanh. Câu chuyện nghe có vẻ thuyết phục, nhưng nó để lại một cảm giác lo lắng rằng có điều gì đó sai sai hoặc chưa trọn vẹn ở đây.
Tôi đề nghị với Collins rằng chúng tôi có thể kết hợp những nỗ lực của chúng tôi, lấy kinh nghiệm của ông ở Boston và nền tảng của tôi trong mô hình và tìm kiếm những hiểu biết thú vị về thành phố. Ông ngay lập tức hỏi làm thế nào để thực hiện điều đó. Tôi nói với ông, chúng tôi cần cố vấn, những người biết rất nhiều về các thành phố từ kinh nghiệm cá nhân, những người đã đấu tranh với các thành phố, người đã làm việc ở đó, những người biết những gì thực sự xảy ra. Nhưng chúng tôi không thể dự đoán những gì sẽ đạt được với những nỗ lực bỏ ra, hoặc sẽ tốn bao lâu. Chúng tôi phải tập hợp một nhóm nửa ngày một tuần, có thể là trong nhiều tháng, để tìm kiếm một sự hiểu biết về cấu trúc và các quá trình của các thành phố có thể giải thích sự trì trệ và thất nghiệp.
Collins đã lắng nghe và nói rằng “Họ sẽ đến đây vào buổi chiều thứ Tư”. Chính nhờ vào vụ trí của mình ở Boston vào lúc bấy giờ mà ông có thể gọi đến hầu như bất cứ ai trong chính trị hay kinh doanh, hỏi “xin” họ các buổi chiều thứ tư trong một năm. Tất cả đã được ghi lại trong cuốn sách của tôi Urban Dynamics.
Những phản ứng mạnh mẽ
Urban Dynamics là công trình lên mô hình đầu tiên của tôi tạo ra phản ứng cảm xúc mạnh mẽ. Nó gợi ý rằng tất cả các chính sách đô thị lớn mà Hoa Kỳ đang theo đuổi đang nằm ở đâu đó giữa trung tính và rất bất lợi về mặt ảnh hưởng của chúng, cho dù từ quan điểm của thành phố như một tổ chức hay từ quan điểm của người dân thất nghiệp, thu nhập thấp. Hơn nữa, nó lập luận rằng chính sách gây tổn hại nhất trong tất cả các chính sách là xây dựng nhà ở chi phí thấp. Tại thời điểm đó, chính sách này được cho là cần thiết để phục hồi nội thành.
Các kết luận của công trình của chúng tôi đã không dễ dàng được chấp nhận. Người ta mất vài giờ để đi đến một sự hiểu biết về những gì Urban Dynamics nói đến. Các quan chức thành phố và các thành viên của các cộng đồng địa phương sẽ ngày càng trở nên tiêu cực và kích động hơn cho đến khi họ có thể nhìn thấy và chấp nhận cách thức mà nhà ở chi phí thấp, một con dao hai lưỡi, đã làm điều kiện đô thị trở nên tồi tệ hơn. Nhà ở như vậy sử dụng hết không gian nơi mà đã có thể dùng để tạo ra việc làm, trong khi còn thu hút thêm những người cần việc làm tới. Xây dựng nhà ở chi phí thấp là một quá trình mạnh mẽ cho việc sản xuất ra cái nghèo, chứ không làm giảm bớt nó.
Ngay sau Urban Dynamics ra đời, tôi đã được yêu cầu dẫn hai buổi trên một chương trình quản lý 4 tuần cho các vị điều hành đô thị cấp cao từ các thành phố lớn. Tôi chưa bao giờ có một bài thuyết trình về chủ đề nào, ở bất cứ nơi nào mà lại diễn biến tệ hại như là lần đầu tiên của các buổi này. Trong nhóm có thành viên của chính quyền thành phố New York, người đến từ cộng đồng da đen ở Harlem. Thông minh, ăn nói lưu loát, ông không tin một điều nào tôi nói, và ông lôi kéo cả nhóm.
Một mặt, ông nói: “Đây chỉ là một cách khác để chà đạp lên quyền lợi của người nghèo và đó là điều vô đạo đức.” Mặt khác, ông lại nói: “Bạn không phải đang đối phó với các vấn đề rõ ràng như đen so với trắng, và nếu bạn không đối phó với các vấn đề như đen so với màu trắng, bạn không phải đang đối phó với các vấn đề đô thị.” Khi tôi nói nghèo đói và sự tàn phá ở bên trong thành phố bị làm trầm trọng hơn bởi quá nhiều nhà ở chi phí thấp, chứ không phải quá ít, ông ấy nhìn tôi và nhận xét: “Tôi đến từ Harlem, và có chắc chắn rằng không có quá nhiều nhà ở tại Harlem.” Đó là một mẫu của buổi đầu tiên. Tâm trạng của nhóm đã trở nên rất thù địch.
Sau một giờ của buổi thứ hai, ý kiến của người New York đã bắt đầu thay đổi. Thay vì xé toạc những gì tôi đã nói, anh hỏi câu hỏi để tìm ra thông tin. Một giờ sau, ông nói: “Chúng ta không thể bỏ lại chủ đề tại đây. Chúng ta phải có một buổi nữa.” Ban đầu, tôi bỏ qua lời yêu cầu nhưng ông lặp lại nó hai mươi phút sau đó. Tôi đồng ý gặp lại nhóm một lần nữa nếu ông ấy có thể tìm được thời gian và địa điểm cho chương trình.
Ông ấy đã đi đến ban quản lý và sắp xếp một buổi khác, và sau đó đã hẹn gặp tôi, khi ông hỏi tôi liệu có thể nói chuyện với một nhóm người mà ông ấy mời đến tại New York – những đồng nghiệp ngay trên sân nhà. Thư giản hết mức có thể, ông ngồi trong văn phòng của tôi và nói: “Ông biết đấy, nó không phải là một vấn đề chủng tộc ở New York gì cả, nó là một vấn đề kinh tế.” Ông ta có một báo cáo và đưa nó cho tôi. Nó ghi nhận số lượng nhà ở còn trống trong mỗi quận của New York, và tỷ lệ mà nó đã bị bỏ hoang.
Quan điểm của tôi là có “quá nhiều” nhà ở nghĩa là có quá nhiều cho nền kinh tế của khu vực phải hỗ trợ. Ông ấy đã có tất cả các bằng chứng trong tay. Ông ấy chỉ đơn giản là không nhận ra tất cả những điều ông biết có nghĩa là gì cho đến khi tất cả chúng được đặt lại với nhau theo một cách mới.
Hai năm sau, một nhà báo hỏi tôi mọi người nghĩ gì trong sau thời kỳ của Urban Dynamics. Tôi đề nghị ông ấy nên nói chuyện với một người đàn ông ở New York, người mà tôi chưa bao giờ liên lạc trong thời gian can thiệp. Sau đó, các nhà báo gọi lên tôi để báo rằng ông ấy đã nói: “Họ không chỉ có một giải pháp cho vấn đề đô thị ở Boston, mà là một giải pháp duy nhất.” Bài học về hành vi của đô thị đã quá rõ ràng và sống động trong hai năm, thậm chí trong môi trường gia đình của người New York. Năm giờ tiếp xúc với Urban Dynamics đã để lại một ấn tượng lâu dài. Nhưng chúng tôi vẫn chưa giải quyết được thách thức trong việc làm thế nào để khiến nhiều nhiều người có thể vượt qua hàng rào ngăn cách quan điểm thông thường đơn giản, tĩnh của họ với một sự hiểu biết đầy đủ hơn về sự phức tạp năng động.
Mô hình hóa thế giới
Urban Dynamics là chìa khóa dẫn đến 2 dự án World Dynamics và The Limits to Growth. Tại một cuộc họp về những khó khăn liên quan đến đô thị ở Ý, tôi đã gặp Aurelio Peccei, người sáng lập Câu lạc bộ Rome. Sau đó, vào tháng 6 năm 1970, tôi được mời đến một cuộc họp Câu lạc bộ tại Berne, Thụy Sĩ. Điều này đã trở thành một bước ngoặt trong sự nghiệp của tôi trong System Dynamics.
Những vấn đề thế giới được thảo luận tại Berne trở thành cơ sở cho mô hình xuất hiện trong World Dynamics, mô hình mà được sử dụng trong một cuộc họp hai tuần với ban điều hành Câu lạc bộ Rome tại MIT vào tháng 7 năm 1970. Ủy ban đã quyết định hỗ trợ nghiên cứu tại MIT để đưa những tài liệu tiến xa hơn nữa. Một trong những thành viên của Câu lạc bộ, ông Eduard PESTEL, đã bố trí kinh phí cho cuộc nghiên cứu, cuối cùng cho ra đời The Limits to Growth.
Phản hồi của công chúng đối với System Dynamics luôn luôn làm tôi ngạc nhiên. Tôi thường sai lầm trong việc dự đoán tác động của những cuốn sách mà mình tạo ra. World Dynamics dường như có tất cả mọi thứ cần thiết khiến nó bị công chúng không để ý tới: 40 trang của các phương trình ở giữa một cuốn sách; thông điệp chính được thể hiện dưới dạng biểu đồ đầu ra của máy tính; và một nhà xuất bản mà chỉ xuất bản một cuốn sách trước đó. Tôi nghĩ rằng tôi đã viết cho khoảng 200 người muốn thử một mô hình thú vị trên máy tính của họ. Nhưng tôi đã sai.
World Dynamics ra đời trong tuần đầu tiên của tháng 6, 1971. Ba tuần sau đó, nó đã được đưa lên trang đầu của tờ Observer của Anh. Nó đã được thảo luận trong tờ The Singapore Times, tờ Science Monitor Christian, Fortune, The Wall Street Journal, và Playboy. (Ấn bản cuối cùng này là một sự thất vọng như một phương tiện cho System Dynamics. Trong số 8 triệu bản, phản ứng duy nhất tôi nhận được là từ một người đàn ông từ Hội đồng Giáo Hội Quốc gia.) Cuốn sách này chạy qua các cột biên tập của các tờ báo hạng trung của Mỹ, là chủ đề của giờ cao điểm phim tài liệu truyền hình châu Âu, và được tranh luận trên báo chí về môi trường, báo chí tăng trưởng dân số, và báo chí sinh viên ngầm.
The Limits to Growth được công bố 9 tháng sau đó. Sau khi các phương tiện truyền thông đã thu hút sự chú ý đến World Dynamics, tôi nghĩ rằng cuốn sách thứ hai có thể là một sự kiện kém thu hút; vì nó cơ bản cùng một thông điệp, mặc dù chúng tôi đã phải thực hiện nhiều công việc hơn và nó đã được viết với một phong cách phổ biến hơn. Tôi đã sai lầm một lần nữa. Sự chú ý của công chúng đã tăng khoảng gấp mười.
Tính năng động của hệ thống kinh tế
Urban Dynamics không chỉ dẫn tới 2 cuốn sách thế giới này mà còn dẫn tới công trình về mô hình quốc gia của System Dynamics (System Dynamics National Model), một nỗ lực để mô hình hóa hành vi của nền kinh tế Mỹ và tác động của chính sách công. Sau khi tôi có một buổi nói chuyện tại một hội nghị NATO / Mỹ về các thành phố, William Dietel, chủ tịch mới về hưu của Quỹ Rockefeller Brothers, đã xuất hiện từ phía khán giả. Từ cuộc họp đó, chúng tôi đã có được kinh phí ban đầu cho công trình của mình trong việc áp dụng System Dynamics đến hành vi của các hệ thống kinh tế.
Mô hình quốc gia lần đầu tiên đã xác định vòng phản hồi gây ra làn sóng kinh tế dài (hay còn gọi là chu kỳ Kondratieff) với các đỉnh, theo sau đó là những suy thoái lớn khoảng 45 đến 65 năm. Chu kỳ kinh doanh ngắn hạn (3-10 năm giữa các đỉnh) bao gồm việc xây dựng quá mức và xây dựng dưới mức đối với ngành hàng tiêu dùng lâu bền. Theo cách tương tự, làn sóng kinh tế dài phát sinh chủ yếu từ việc xây dựng quá mứa của tiền vốn nhà máy và các khoản nợ quá mức có liên quan với nó, tiếp theo là sự sụp đổ của sự sản xuất vốn vật chất và sự thay toán nợ nần.
Người ta thường thấy những khẳng định trong các tài liệu khoa học xã hội rằng việc nghiên cứu một tổ chức sẽ giúp cảnh báo mọi người với những câu hỏi về hành động của họ, và rằng quá trình bị nghiên cứu sẽ gây ra những thay đổi trong hành vi. Tôi không tin điều này là đúng. Việc thay đổi các quy trình ra quyết định khó khăn hơn nhiều so với chúng tôi nhận ra khi chúng ta bắt đầu System Dynamics. Mô hình tư duy và thói quen ra quyết định cũ đã ăn rất sâu; người ta không thay đổi chỉ vì một lý luận logic.
System Dynamics những ngày đầu được phân tích ở góc độ “tư vấn”: các học viên sẽ nghiên cứu một công ty, đi và xây dựng một mô hình, và quay trở lại với các khuyến nghị. Trong hầu hết các trường hợp, các đề xuất này sẽ được chấp nhận như là đủ vững chắc, nhưng chúng sẽ không làm thay đổi hành vi. Dưới áp lực của vận hành hàng ngày, các quyết định sẽ quay trở lại với những thực hành trước đó.
Xu hướng gần đây trong System Dynamics nhằm thay đổi các mô hình về tư duy mà người ta sử dụng để mô phỏng cho thế giới thực. Để điều này xảy ra, mỗi cá nhân phải tham gia đầy đủ vào quá trình dựng mô hình để nội bộ hóa các bài học về hành vi phản hồi năng động. Sự tiếp xúc này với tư duy năng động nên được bắt đầu từ rất sớm, trước khi những thành phần tư duy ngược lại bén rễ dai dẳng, không thể hủy bỏ. Rõ ràng, các học sinh ở độ tuổi lên 10 có thể được hưởng lợi từ việc tiếp xúc với tư duy nguyên nhân và hệ quả và mô hình máy tính.
System Dynamics đang được giới thiệu vào các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông qua các nỗ lực của một số giáo viên, người thầy cũ của tôi Gordon Brown là một người trong số đó.Ông là người ban đầu đã cho tôi tham gia vào các hệ thống thông tin phản hồi trong phòng thí nghiệm MIT Servo Laboratory đầu những năm 1940. Sau đó, ông trở thành người đứng đầu bộ phận kỹ thuật điện, và sau đó trưởng khoa kỹ thuật. Trong khi đó, tôi tiếp tục phát triển các máy tính và các lĩnh vực System Dynamics trên cơ sở nền tảng đó trong các hệ thống phản hồi.
Gần đây, Gordon đã hoàn thành nhiệm vụ này bằng cách chọn System Dynamics và áp dụng nó vào một trường trung học cơ sở tại thị trấn nơi ông trải qua cả mùa đông. Ông bắt đầu bằng cách cho vay phần mềm STELLA trong một ngày cuối tuần cho Frank Draper, một giáo viên sinh học. Draper trở lại vào thứ Hai để nói rằng: “Đây là những gì tôi đã luôn luôn tìm kiếm. Tôi chỉ không biết nó có thể là gì.” Lúc đầu, anh ta dự kiến sẽ sử dụng mô phỏng máy tính trong một hoặc hai lớp học cho 1 kỳ. Sau đó anh ta nhận thấy tư duy hệ thống (systems thinking) và mô phỏng đã trở thành một phần của mỗi lớp.
Sau một thời gian, anh ta lo ngại rằng mình sẽ không thể chuyển tải hết chương trình môn sinh học nếu dành rất nhiều thời gian vào System Dynamics. Nhưng 2/3 học kỳ, anh ta phát hiện ra mình đã hoàn thành tất cả các nội dung cần thiết của môn sinh học. Trong thực tế, việc học được tiến hành với tốc độ nhanh hơn nhiều nhờ vào phương pháp tiếp cận tích hợp và sự tham gia nhiều hơn của học sinh nhìn từ quan điểm hệ thống. Draper kết luận rằng: “There is a free lunch.” (Anh ta đã được thừa hưởng thành quả nghiên cứu từ System Dynamics một cách dễ dàng mà không phải tốn tiền và công sức đầu tư nghiên cứu ra nó).
Trong giáo dục quản lý, chúng ta nên nhìn về phía trước về một bước đột phá lớn trong cả phạm vi và hiệu quả khi chúng ta tiến xa hơn phương pháp nghiên cứu trường hợp (case study) và hoàn toàn chấp nhận System Dynamics. Tiên phong bởi Trường kinh doanh Harvard, nghiên cứu trường hợp xuất hiện đầu tiên vào khoảng năm 1910, và vẫn được sử dụng rộng rãi trên khắp thế giới cho đến ngày nay. Một nghiên cứu trường hợp, như một phân tích System Dynamics, bắt đầu bằng việc thu thập và tổ chức thông tin từ một môi trường quản lý thực tế. Nhưng các nghiên cứu trường hợp cung cấp thông tin này dưới dạng mô tả mà không thể đáng tin cậy khi phải đối mặt với sự phức tạp năng động trong bối cảnh có liên quan.
System Dynamics, mặt khác, có thể tổ chức các thông tin mô tả, giữ lại sự phong phú của các quy trình thực tế, xây dựng dựa trên những kiến thức kinh nghiệm của các nhà quản lý, và thể hiện những hành vi năng động từ nhiều lựa chọn chính sách khác nhau. Tôi tin rằng hệ thống động lực sẽ trở thành tiền tuyến cho những phát triển mới trong giáo dục quản lý trong 20 năm tiếp theo.
Cho dù trong trường học hay giáo dục quản lý, trọng tâm sẽ là “cấu trúc chung” – một số ít các cấu trúc khá đơn giản có thể được tìm thấy thường xuyên trong các doanh nghiệp, các nghề nghiệp, và các hoàn cảnh thực tế cuộc sống khác nhau. Một trong những học sinh trung học của Frank Draper đã làm việc với các vi khuẩn và quan sát thấy rằng: “Đây là vấn đề dân số thế giới, phải không?” Sự chuyển tải những hiểu biết như vậy từ một bối cảnh này sảng một bối cảnh khác sẽ giúp phá vỡ các ranh giới giữa các môn học. Học tập trong một lĩnh vực sẽ trở nên có thể áp dụng được cho những lĩnh vực khác.
Tổng kết
Trong sáu năm kể từ khi tôi có buổi nói chuyện về System Dynamics, nó tiếp tục tăng trưởng theo cấp số nhân, với các hoạt động tăng gấp đôi mỗi ba năm. Hiện tại System Dynamics đã thâm nhập vào các khu vực vượt xa sự mong đợi ban đầu của chúng tôi. Các ứng dụng kinh doanh được mở rộng nhanh chóng, với các nhóm trong nội bộ doanh nghiệp và một số lượng lớn các chuyên gia tư vấn có trình độ chuyên môn.
Thật vậy, sự tham gia của doanh nghiệp vào System Dynamics đi xa hơn nhiều so với chúng ta có thể dễ dàng quan sát được, bởi vì công trình tốt nhất luôn được bảo mật cao. Nếu nhiều các ứng dụng kinh doanh hơn có thể được công khai, nó sẽ thúc đẩy lĩnh vực này và khuyến khích các trường kinh doanh mở rộng giáo dục về hệ thống. Những tiến bộ trong phần mềm System Dynamics đang giúp các ứng dụng được lan rộng ra. Phần mềm gốc DYNAMO đã được phát triển hơn nữa, trong khi STELLA và ithink, cả hai đều có hướng dẫn sử dụng tuyệt vời, đã cung cấp một phương pháp thân thiện với người dùng để họ có thể bắt đầu trong lĩnh vực này. Powersim gần đây đã đi vào thị trường như là một gói thay thế cho người ở cấp độ mới bắt đầu với một số tính năng tiên tiến. Và cuối cùng, Vensim cung cấp các thiết bị mạnh mẽ để làm việc với các mô hình lớn hơn và truy tìm nguyên nhân của hành vi năng động.
Trong tương lai lâu dài của System Dynamics và sự hiểu biết tốt hơn của chúng ta về hệ thống xã hội và kinh doanh, sự phát triển sôi động nhất nằm ở giáo dục tiền đại học. Các thí nghiệm thành công đang nổi lên khi System Dynamics cho thấy nó có thể trở thành một nền tảng cho gần như tất cả các môn học từ mẫu giáo đến trung học. Vài chục trường đang chứng minh rằng nó có thể cung cấp một cơ sở hợp nhất để kết nối toán học, vật lý, sinh học, vấn đề môi trường, kinh tế, kinh doanh, nghiên cứu xã hội, và văn học với nhau.
System Dynamics xử lý, tiếp cận với vấn đề sự vật thay đổi như thế nào qua thời gian. Hầu như tất cả các mối quan tâm của con người đều liên quan đến cách thức quá khứ dẫn đến hiện tại, và làm thế nào hành động của ngày hôm nay quyết định tương lai. Trường học trở thành nơi thử thách và thú vị khi nghiên cứu liên quan đến cộng đồng và đến các vấn đề liên quan trực tiếp đến cuộc sống của học sinh.
——
*System Dynamics: phương pháp tiếp cận dưới sự trợ giúp của máy tính để phân tích và thiết kế chính sách. Nó được áp dụng cho vấn đề năng động phát sinh trong hệ thống xã hội, quản lý, kinh tế, hoặc sinh thái phức tạp – theo nghĩa đen bất kỳ hệ thống năng động nào cũng được đặc trưng bởi sự phụ thuộc lẫn nhau, tương tác lẫn nhau, thông tin phản hồi, và quan hệ nhân quả. Xem thêm tại https://www.systemdynamics.org/
——
Nguồn: Smartlog trích từ bài “The beginning of system dynamics”, McKinsey Quarterly, tháng 11/1995, tác giả Jay W. Forrester
Bài viết liên quan: